بازشناسی فضاهای مذهبی به‌عنوان عناصر نشانه‌ای بنیادین در ساختار شهرهای ایران؛ نمونه موردی: شهرِ ری

فضاهای مذهبی نقش مهمی در ساختار فضایی شهرهای ایرانی و حیات فردی- اجتماعی شهروندان دارد. این فضاها ضمن داشتن مرکزیت در استخوان­بندی شهرهای ایرانی، بسترِ رویدادها و حیات فرهنگی- اجتماعی شهروندان در مناسبتها و ایام خاص می­باشد. اما تحولات فرهنگی- ­اجتماعی دوره معاصر، تغییراتی قابل­توجه را در برنامه­ها، طرح­ها، سرمایه­گذاریهای شهری موجب شده است. تحولاتی که اغلب زمینه­های بومی را نادیده می­گیرد. یکی از این زمینه­ها، زمینه دینی و مذهبی شهروندان و فضاها و مراکز مربوط به آنهاست. حال این پرسش به ذهن متبادر می­شود که فضاهای دینی و مذهبی در نظر مردم چه جایگاهی دارند؟ تحقیق حاضر به بررسی جایگاه فضاهای مذهبی در تصویر ذهنی مردم در شهرهایی با مراکز مذهبی شاخص مانند شهر ری با مرکزیت مذهبی حرم شاه عبدالعظیم(ع)، می­پردازد. در این تحقیق با روش تحقیق با تکنیک استخراج تصویر ذهنی شهروندان و پرسش­گری در مورد تعلق­خاطر به فضاهای عمومی و همگانی، مورد بررسی قرار گرفته است. طی این مطالعات، ضمن مصاحبه و پرسش از 68 نفر از ساکنان، عابران و مراجعین فضاهای مذهبی شهرری در نقاط مختلف شهر، نقشه ذهنی 40 نفر از شهروندان استخراج گردید: در این نقشه­های ذهنی، فضاهای مذهبی به­عنوان گره­ها و نشانه­هایی مهم و نقطه آغازین، کانونی و محل تاکید نقشه­ها بوده­اند. همچنین در پرسشنامه­های مذکور که 54 نفر آن را پاسخ داده­اند (فضاها و مکانهای مورد علاقه خود را به­ترتیب اولویت نام ببرید): فضاهای مذهبی بالاترین و بیشترین اولویتهای انتخابی و تلعق­خاطر شهروندان را داشتند. این فضاهای عبارتند از: حرم­حضرت شاه عبدالعظیم(ع) و فضاهای پیرامونی، مجموعه آرامگاهی ابن­بابویه و امامزاده عبدالله. همچنین نتایج نشان می­دهد که فضاهای عمومی جدیدالاحداث مانند پارک رازی، سینمای جدید، بزرگراه کمربندی شهرری، پاساژها و مجموعه­­های تجاری و ... در تصویر ذهنی مصاحبه­شوندگان و اولویت­های موردعلاقه­شان جایگاهی نداشته­اند. بنابراین «شناخت، تحلیل و ارزیابی» برنامه­ها و طرحهای شهری از طریق مراجعه به تصویر ذهنی شهروندان و پرسش از آنها و مدنظر قرار دادن تصویر ذهنی و آرای مردمی، امری ضروری و مهم در توسعه شهری به سمت پایداری ارزشهای بومی و زمینه­ای می­باشد.